Menu Zamknij

Policja Śląska – w stulecie powstania

Odznaka Pamiątkowa PWŚl. po starszym posterunkowym Juliuszu Siwcu z Posterunku Oficerskiego w Tarnowskich Górach, Fabryka Galanterii Metalowej „Galmet”, Sosnowiec 1932 r., ze zbiorów Muzeum w Tarnowskich Górach

W zakresie uzbrojenia i zaopatrzenia policjanci podlegali Głównemu Komendantowi PWŚl.  Wyposażenie w broń (a także umundurowanie) PWŚl. wyróżniało się na tle Policji Państwowej, co wynikało z finansowania formacji przez Sejm Śląski i relatywnie bogate samorządy

Uzbrojenie składało się z broni białej i palnej. Ponadto funkcjonariusze wyposażeni byli w kajdanki i pałki. Pododdziały Komendy Rezerwy PWŚl. miały również maski przeciwgazowe, pancerze stalowe oraz hełmy. Używane od 1925 r. skórzane kaski okazały się niepraktyczne, stąd też zastąpiono je hełmami francuskimi typu Adrian oraz hełmami niemieckimi wz. 1916 i 1917. Malowano je na czarno. Te ostatnie były hełmami podstawowymi aż do 1936 r., kiedy to zaczęto wyposażać policjantów w hełmy polskie wz. 1931, w kolorze khaki. Umieszczano na nich orła z szarfą i numerem służbowym funkcjonariusza.
W początkowym okresie policja otrzymała broń palną różnego pochodzenia: niemiecką, austriacką, włoską, rosyjską, francuską, a nawet japońską. Oprócz dominujących karabinów niemieckich typu Mauser wz. 98 używano austriackich Mannlicherów oraz rosyjskich Mosinów. Oczywiście wynikał z tego problem z zapewnieniem części oraz amunicji. Z czasem zaczęto więc zastępować te karabiny Mauserami produkowanymi w Radomiu. Broń krótką stanowiły rewolwery typu Nagant i pistolety niemieckie Luger wz. P08/K. Zamierzano je zastąpić pistoletami Walther PP i PPK oraz polskim Visem wz. 1935. Już w latach dwudziestych na stanie policji znalazła się broń automatyczna. Kupiono m.in. amerykańskie pistolety maszynowe Thompson oraz polski rkm wz. 1928. Dokonano też zakupu 50 fińskich pistoletów maszynowych Suomi wz. 1931. Policja miała również na stanie samochody pancerne Peugeot wz. 1918. O ile u progu lat trzydziestych XX w. nie wszystkie komendy powiatowe dysponowały motocyklami, o tyle w kolejnych latach park pojazdów był sukcesywnie uzupełniany. Tuż przed wybuchem II wojny światowej PWŚl. posiadała samochody osobowe i ciężarowe, motocykle i rowery. W 1939 r. jej park samochodowy liczył 12 samochodów osobowych, pięć autobusów i dwie półciężarówki. Oprócz tego miała na stanie siedem motocykli.
Przepisy o umundurowaniu wydawał wojewoda śląski. Początkowo, podobnie jak w wypadku uzbrojenia, umundurowanie nie było jednolite. Funkcjonariusze często nosili mundury dawnej Policji Górnego Śląska, Żandarmerii Powstańczej oraz Żandarmerii Krajowej Księstwa Cieszyńskiego. Z chwilą wprowadzenia nowych przepisów mundurowych Główny Komendant PWŚl. wydał rozkaz przekazania tych mundurów oddziałom gospodarczym. Nowe mundury PWŚl. były wzorowane na uniformach Policji Państwowej i zostały wprowadzone przez wojewodę rozporządzeniem z 10 września 1923 r.
Mundury te miały kolor granatowy. Dystynkcje były w barwach błękitnej i srebrnej. Kurtka mundurowa miała fason półwojskowy i kołnierz stojący. Na błękitnych patkach umieszczano numer służbowy funkcjonariusza. Płaszcze policyjne były dwurzędowe i miały krój angielski. Na guzikach, wykonanych z białego metalu, prawie półkolistych, widniał orzełek państwowy. Do czasu wyczerpania zapasów dopuszczano jednak używanie guzików żółtych. Oznaki szarż noszono na kołnierzu oraz na rękawach kurtki mundurowej i płaszcza. Czapki miały fason angielski i czarny daszek, były wykończone błękitną wypustką dookoła górnego szwu i na górnej części otoku. Na czapce noszono orła państwowego o wysokości 4 cm, a na otoku – numer służbowy. Zimą dopuszczano noszenie długich kożuchów i kołnierzy futrzanych przez komendantów powiatowych i ich zastępców. Prawo takie przysługiwało również posterunkowym pełniącym służbę na terenach otwartych. Przepisy mundurowe zmieniały się jeszcze kilkakrotnie, niemniej kolor munduru policyjnego pozostał bez zmian.
Mundury Policji Państwowej i PWŚl. nieco się różniły. Podstawową różnicą było umieszczenie na szwach kurtki i płaszcza policjantów śląskich dwóch mosiężnych haków do podtrzymywania pasa głównego. W Policji Państwowej ich rolę pełniły duże guziki mundurowe. Ponadto cechą charakterystyczną było używanie spodni z błękitną wypustką, do noszenia których w Policji Państwowej byli upoważnieni tylko wyżsi funkcjonariusze. Latem z kolei policjanci śląscy nosili spodnie płócienne białe, podczas gdy w Policji Państwowej mogły one mieć kolor kawowy. Nie stosowano też owijaczy do trzewików, a spodnie wypuszczano na obuwie. Najistotniejszą różnicą było umieszczanie na naramiennikach śląskich orłów zamiast białych cyfr z numerem okręgu policyjnego. W 1923 r. orzełek został przeniesiony na patki, lecz potem wycofano się z tego pomysłu i w 1936 r. wrócił ponownie na naramienniki. Różniły się także odznaki z numerem funkcjonariusza. W policji śląskiej były nieco większe i miały wytłoczony napis „Policja Województwa Śląskiego”. Charakterystyczny element stanowiła Odznaka Pamiątkowa Policji Województwa Śląskiego,ustanowiona rozkazem nr 1298 Głównej Komendy PWŚl. na okoliczność dziesięciolecia objęcia służby w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego, na wniosek korpusu oficerskiego i zatwierdzona przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych RP rozporządzeniem z 24 maja 1932 r. Zgodnie z regulaminem prawo do jej noszenia przysługiwało oficerom i podoficerom PWŚl. będącym w dniu 15 czerwca 1932 r. w czynnej służbie, pełniącym służbę w formacji co najmniej od 1922 r. bez przerwy lub z jedną przerwą nie dłuższą niż trzy lata. Ponadto odznakę tę mogli nosić urzędnicy i szeregowi policji będący w służbie czynnej 15 czerwca 1932 r., którzy pełnili ją nieprzerwanie od 1922 r. Prawo takie przysługiwało również osobom, które położyły specjalne zasługi dla dobra formacji. Jedynym uprawnionym do nadawania Odznaki Pamiątkowej Policji Województwa Śląskiego był Główny Komendant PWŚl. Wykonywała ją Fabryka Galanterii Metalowej „Galmet” w Sosnowcu. Każda sztuka była numerowana. Do odznaki nadawano dyplom imienny. Noszono ją 4 cm poniżej guzika lewej górnej kieszeni kurtki – podoficerowie i szeregowi na wysokości pomiędzy trzecim a czwartym guzikiem kurtki. Ci z funkcjonariuszy, którzy pełnili uprzednio służbę w Policji Górnego Śląska, nosili też nieformalnie od 1930 r., na tzw. koalicyjce, odznakę pamiątkową dziesięciolecia tej formacji.
Zbigniew Gołasz
Tekst stanowi fragment publikacji Krzysztofa Gwoździa i Zbigniewa Gołasza Na straży porządku publicznego. Policja Województwa Śląskiego w latach 1922–1939, Tarnowskie Góry 2017. Towarzyszyła ona wystawie o tym samym tytule zorganizowanej przez Muzeum w Tarnowskich Górach. Ekspozycja została wyróżniona w Konkursie marszałka województwa śląskiego na wydarzenie muzealne roku 2018.

Montes nr 121