Z chwilą powstania w 1922 r. Policji Województwa Śląskiego utworzono Powiatową Komendę w Tarnowskich Górach. Funkcjonariusze rozpoczęli służbę na tym terenie już 24 czerwca 1922 r. przejmując z rak alianckich obowiązki związane z utrzymaniem porządku publicznego na tym terenie na dwa dni przed wkroczeniem do Tarnowskich Gór wojsk polskich dowodzonych przez gen. Stanisława Szeptyckiego. W uroczystości tej, która odbyła się 26 czerwca 1922 r., brał udział między innym płk Stanisław Młodnicki, pierwszy Komendant Główny PWŚl
Początkowo podlegały jej komisariaty w Tarnowskich Górach i Radzionkowie oraz posterunki w Bobrownikach, Boruszowicach, Kozłowej Górze, Miasteczku, Nakle, Pniowcu, Starych Tarnowicach, Strzybnicy, Chechle Starym. Większości tych ostatnich, oprócz ich miejsca lokalizacji, podlegały także inne miejscowości. W przypadku Bobrownik były to: Piekary Rudne, Sucha Góra, Karłuszowiec, Segiet; Kozłowej Góry – Orzech; Miasteczko – Żyglin, Żyglinek, Truszczyce (obecnie Truszczyca, do 1933 r.), Jędrysek (do 1933 r.), Bibiela, Pasieki; Nakła – Lasowice, Sowice; Pniowca – Mikołeska; Stare Tarnowice – Repty Stare, Repty Nowe, Opatowice, Rybna; Strzybnicy – Piaseczna; Chechła Starego – Chechło Nowe, Świerklaniec i Brynica.
Po likwidacji obszarów dworskich w październiku 1924 r. dokonano pierwszych zmian w strukturze Powiatowej Komendy. Zlikwidowano wówczas posterunek w Pniowcu, łącząc go z posterunkiem w Boruszowicach. Rozwiązano także placówki w Kozłowej Górze i Chechle Starym, tworząc nową – w Świerklańcu. Po tej reorganizacji posterunek obejmował swym zasięgiem: Świerklaniec, Chechło Stare, Chechło Nowe, Brynicę, Kozłową Górę i Orzech. Ze względu na oddalenie Starych Tarnowic od Rybnej tę ostatnią podporządkowano placówce w Strzybnicy. W 1927 r. doszło do kolejnych modyfikacji. Wówczas to zlikwidowano posterunek w Świerklańcu, a wchodzące w jego skład miejscowości włączono do placówek w Nakle, Radzionkowie i Miasteczku. Po tych zmianach pierwszemu z wymienionych posterunków podlegały gminy: Nakło, Lasowice, Sowice, Chechło Stare, Świerklaniec, oraz kolonie: Czarna Huta, Ostrożnica, Bizja, Puferki, Lasowicka. Komisariat radzionkowski obejmował z kolei miejscowości: Radzionków, Orzech, Kozłowa Góra, oraz kolonie: Wiktor, Buchacz, Danielec, Rojca. Powiększono także posterunek w Miasteczku o Brynicę. W tym czasie dokonano również pewnych korekt granic pozostałych placówek policyjnych. Komisariatowi tarnogórskiemu podporządkowano Karłuszowiec i przysiółek Paulsborn. Po wyłączeniu Karłuszowca z kompetencji posterunku w Bobrownikach oficjalnie objęto nią kolonie Blachówka i Lazarówka. Natomiast do pozostałych włączono urzędowo kolonie: Segiet (Stare Tarnowice), Repecko, Rybna Wielka, Stawowa (Strzybnica), Siwcowa, Tłuczykąt (Boruszowice). Kilka lat później, w 1932 r., zgodnie z rozkazem Głównej Komendy nr 1295/5, ze Starych Tarnowie wyłączono Opatowice z koloniami Repecko i Słomianka (także Słomionka), które podporządkowano posterunkowi w Strzybnicy, przemianowanemu niespełna rok później na posterunek Piaseczna.
W 1929 r. Powiatowa Komenda zwróciła się z prośbą do Głównej Komendy PWŚl. o podział komisariatów w Radzionkowie i Tarnowskich Górach. W obydwu przypadkach sugerowano wyodrębnienie trzech dzielnic w ramach każdego z nich. Prośbę motywowano zbyt dużą liczbą mieszkańców oraz spraw do rozpatrzenia. Do sugerowanej zmiany nie doszło, ale w 1930 r., zgodnie z rozkazem 1118/1V Głównej Komendy PWŚl., komisariat w Tarnowskich Górach przemianowano na Posterunek Oficerski, co związane było ze stosunkowo małą liczbą mieszkańców miasta. W latach trzydziestych XX w. podporządkowano temu posterunkowi Lasowice i Sowice, przynależące do tej pory do posterunku w Nakle.
W konsekwencji likwidacji w 1939 r. powiatu świętochłowickiego doszło do ostatniej korekty granic Powiatowej Komendy w Tarnowskich Górach. Podporządkowano jej wówczas komisariat w Piekarach Śląskich, któremu podlegała kolonia Józefka oraz posterunki w: Brzezinach Śląskich (z osadami Zagrodnica i Jutrzyny), Brzozowicach-Kamieniu (z kolonią Dołki) i w Dąbrówce Wielkiej.
Na terenie większości posterunków tarnogórskiej Powiatowej Komendy znajdowały się przejścia graniczne. Dotyczyło to: Boruszowic (Boruszowice – Hannussek), Bobrownik (Blachówka – Stollarzowitz), Radzionkowa (Kolonia Wiktor – Städtisch-Dombrowa; Buchacz – Neuhofgrube), Starych Tarnowic (Stare Tarnowice – Broslawitz; Repty Stare – Ptakowitz; Repty Nowe – Friedrichswille) i Strzybnicy (Rybna – Miedar). Powiatowej Komendzie w Tarnowskich Górach podlegały także przejścia graniczne na dworcach w Brynku (Brynnek), Bytomiu – Dąbrowie Miejskiej (Beuthen – Städisch-Dombrowa) i Karbiu (Karf). Przygraniczny charakter Komendy Powiatowej sprawił, że funkcjonariuszom pełniącym służbę na jej terenie przysługiwały dodatki lokalne. W 1934 r. wahały się one od 15 do 70 zł miesięcznie w zależności od grupy zaszeregowania policjanta.
Już w 1922 r. w strukturach Głównej Komendy PWŚl. funkcjonował Oddział Policji Politycznej. Z początkiem października 1923 r. został on przekształcony w Wojewódzki Oddział Informacyjny. Do jego zadań należało zwalczanie ruchów o charakterze lewicowym, nacjonalistycznym i nacjonalistyczno-rewindykacyjnym. W terenie zaczęły powstawać agentury informacyjne PWŚl. Jedną z nich, na czele ze starszym przodownikiem Pawłem Hadykiem, uruchomiono w Tarnowskich Górach, a następnie przekształcono w ekspozyturę Policji Politycznej PWŚl. – formacji powołanej do życia w 1924 r. i podporządkowanej Śląskiemu Urzędowi Policji Politycznej. W 1926 r. tarnogórską ekspozyturę Policji Politycznej, która miała swą siedzibę w budynku Starostwa Powiatowego przy ówczesnej ul. Hugona 2 (obecnie ul. Henryka Sienkiewicza), tworzyło sześciu policjantów. Z powodu konfliktów kompetencyjnych pomiędzy funkcjonariuszami Policji Politycznej i Policji Województwa Śląskiego zreorganizowano tę pierwszą zgodnie z reskryptem wojewody Michała Grażyńskiego z 9 maja 1927 r. Śląski Urząd Policji Politycznej podporządkowano Głównej Komendzie PWŚl. W terenie zlikwidowano ekspozytury, a ich kompetencje przejęły starostwa i komendy powiatowe. Sprawy związane z inwigilacją znalazły się natomiast w kompetencji Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego. Połączono tym samym agendy policji politycznej i kryminalnej.
Od 1922 r. przy Głównej Komendzie powstał Urząd Śledczy, a jego ekspozyturę powołano także przy Powiatowej Komendzie w Tarnowskich Górach. Od 28 marca 1923 r. podporządkowano ją, podobnie jak inne placówki detektywistyczne z całego województwa, Dyrekcji Policji Śledczej. Zgodnie z rozporządzeniem wojewody z 8 kwietnia 1924 r. ekspozytury podlegały Urzędowi Śledczemu Głównej Komendy PWŚl., a od listopada 1925 r. – Referatowi Śledczemu Wydziału I Głównej Komendy w Katowicach. Trzy lata później, na mocy rozporządzenia Michała Grażyńskiego z 26 listopada 1928 r., przy Głównej Komendzie PWŚl. powstał Urząd Śledczy i dwa jego wydziały w Katowicach – kompetentny dla miasta i powiatu katowickiego oraz w Królewskiej Hucie (od 1934 r. Chorzów), obejmujący swoim zasięgiem także powiat świętochłowicki. Do pozostałych komend przydzielono po kilku funkcjonariuszy służby śledczej pozostających w dyspozycji ich szefów.
Ekspozytura detektywistyczna w powiecie znajdowała się przy komisariacie w Tarnowskich Górach, przekształconym, jak już wspomniano, w 1930 r. w Posterunek Oficerski. Do listopada 1924 r. kierował nią aspirant Budziński, a śledczymi byli m.in.: wywiadowca Florian Przybylski, starszy wywiadowca Teofil Mańka i starszy przodownik wywiadowca Augustyn Guzner. Do zmian w jej składzie doszło wskutek zaniedbań funkcjonariuszy. Pierwsze z nich związane było z niepodjęciem dochodzenia w sprawie dokonanego w czerwcu 1924 r. morderstwa inżyniera Teodora Stańczyka i scedowania śledztwa policji mundurowej w Tarnowskich Górach. Drugie zaniedbanie zdarzyło się w pierwszej połowie listopada 1924 r. Prokuratura Izby Karnej w Tarnowskich Górach skierowała wówczas do ekspozytury pismo z żądaniem zatrzymania przemytników Mosze, Hermanna i Kalemy Broderów mieszkających w Będzinie. Zadanie to powierzono Mańce i Przybylskiemu. Do zatrzymania doszło 10 listopada 1924 r. w Będzinie, ale z powodu opieszałości funkcjonariuszy udało im się ująć tylko Hermanna Brodera. W związku z tym naczelnik Urzędu Śledczego PWŚl. zarzucił tarnogórskim funkcjonariuszom śledczym słabe wyszkolenie i nieudolność, brak znajomości najbardziej podstawowych przepisów oraz brak wiedzy merytorycznej. Na jego też wniosek komendant powiatowy dokonał zmian osobowych w ekspozyturze. Do czynności śledczych skierowano wówczas starszego posterunkowego Ryszarda Wolnego (pełniącego obowiązki komendanta posterunku w Strzybnicy), przodownika Wawrzyńca Śmiłkowskiego (kierownika placówki w Miasteczku) i starszego posterunkowego Stanisława Gołąba ze Strzybnicy. Z czasem do tego grona dołączył fotograf – starszy wywiadowca Feliks Gawron. Byłych policjantów dochodzeniówki przeniesiono do służby mundurowej. Przybylski trafił do Radzionkowa, Mańka – do komisariatu w Tarnowskich Górach, a Guznera pozostawiono do dyspozycji Powiatowej Komendy w Lublińcu. Kierownika Budzińskiego zwolniono, zaś decyzja w sprawie pozostałych policjantów z ekspozytury miała zapaść w późniejszym czasie. Warto dodać, że w 1932 r. za koordynację pracy wywiadowczo-informacyjnej w powiecie tarnogórskim i Kaletach (ówczesny powiat lubliniecki), zgodnie z decyzją Głównej Komendy PWŚl. w Katowicach, odpowiadał Posterunek Oficerski w Tarnowskich Górach.
Krzysztof Gwóźdź
Tekst stanowi fragment publikacji Krzysztofa Gwoździa i Zbigniewa Gołasza Na straży porządku publicznego. Policja Województwa Śląskiego w latach 1922–1939, Tarnowskie Góry 2017. Towarzyszyła ona wystawie o tym samym tytule zorganizowanej przez Muzeum w Tarnowskich Górach. Ekspozycja została wyróżniona w konkursie marszałka województwa śląskiego na wydarzenie muzealne roku 2018.