Zmiany na lepsze w programie Czyste powietrze

Problem brudnego powietrza jest zauważany od lat. W powiecie tarnogórskim dotyczył on zwłaszcza terenów mniej urbanizowanych, chociaż także w samych Tarnowskich Górach wystarczyło się zimą przejść po osiedlach domków jednorodzinnych, by dosłownie powąchać, czym ludzie palili w piecach.

 

Jako jedni z pierwszych problem dostrzegli samorządowcy. W Tarnowskich Górach już ponad dwadzieścia lat temu wydane zostały ulotki, ostrzegające przed toksycznymi dioksynami, wydzielanymi w trakcie spalania w piecach plastików. Także w okolicznych gminach postanowiono rozstać się w budynkach podlegających samorządowi ze starymi, mniej ekologicznymi źródłami ogrzewania. 

 

Inne możliwości mają samorządy, a inne zwykli mieszkańcy. Aby skłonić tych ostatnich do wymiany pieców na bardziej ekologiczne, wprowadzano różne instrumenty prawne, mające stanowić zachętę finansową. Jednym z nich jest rządowy program Czyste powietrze. Na terenie województwa śląskiego program ten realizuje Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. W innych województwach – tamtejsze poszczególne WFOŚiGW.

 

Program Czyste powietrze ma już kilka lat. Jego wprowadzenie zapowiedział 12 stycznia 2017 r. na konferencji prasowej prezes rady ministrów Mateusz Morawiecki. W tym czasie dopuszczalne było jeszcze w Polsce sprzedawanie pieców węglowych, które nie spełniały najwyższej, piątej klasy parametrów emisji zanieczyszczeń. Start prac nad programem nastąpił w kwietniu 2017 r. 

Kwoty, jakie rząd zamierzał przeznaczyć na realizację programu Czyste powietrze, były niemałe. W opublikowanym na początku czerwca 2018 r. komunikacie resort środowiska zadeklarował, że do 2029 r. na te cel ma zostać przeznaczonych łącznie 103 mld zł. Większą część z tej kwoty mają stanowić dotacje, mniejszą – pożyczki. Postawiony został warunek, określający kto może starać się o dofinansowanie z programu Czyste powietrze. Program skierowano do właścicieli jak również współwłaścicieli domów jednorodzinnych, lub też tych lokali mieszkalnych wydzielonych w budynkach jednorodzinnych, które posiadają wyodrębnioną księgę wieczystą.

 

W Ministerstwie Środowiska postanowiono, że w ramach programu wymiana starych pieców będzie możliwa na kilka różnych źródeł ogrzewania, takich jak kotły gazowe kondensacyjne, pompy ciepła, systemy ogrzewania elektrycznego, a także na węzły cieplne oraz kotły na paliwo stałe, w tym na węgiel lub biomasę. To samo umożliwiono osobom stawiającym nowe budynki mieszkalne. Montaż nowych kotłów węglowych w ramach rządowego programu możliwy był do końca grudnia 2021 r. Dodatkowym elementem programu stała się możliwość termomodernizacji i zamontowania kolektorów słonecznych i instalacji fotowoltaicznych.

 

Na początku czerwca 2018 r. podpisane zostało porozumienie pomiędzy prezesem Banku Ochrony Środowiska oraz prezesami wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej a także prezesem Narodowego Funduszu. Przy tej okazji przytoczono dane pochodzące z raportu Instytutu Ekonomii Środowiska, według których w Polsce około 3 mln 800 tysięcy gospodarstw domowych ogrzewanych było węglem. Szacowano, że stanowiło to około 70 % domów jednorodzinnych. W tej liczbie mniej więcej 1 mln 500 tys. pieców to były stare kotły zasypowe, z których około miliona liczyło sobie ponad dziewięć lat. Właśnie tego rodzaju mniej sprawne kotły uważane były za główną przyczynę tak zwanej niskiej emisji zanieczyszczeń, wpływającej na pojawiający się miejscowo zły stan powietrza.

 

Program w formie ogłoszonej 7 czerwca 2018 r. zakładał wsparcie finansowe w kwocie do 53 tys. zł. W przypadku dotacji dofinansowanie określono na poziomie od 40% do 90% kosztów inwestycji. Procentowa wysokość wsparcia została uzależniona od dochodu na osobę w rodzinie lub w gospodarstwie domowym, w którym zaplanowano wymianę źródła ogrzewania. Najwyższa, dziewięćdziesięcioprocentowa dotacja przysługiwała w przypadku dochodu w wysokości 600 zł na osobę w rodzinie. Pod koniec czerwca 2018 r. ruszyła też kampania edukacyjno-informacyjna dotycząca Czystego powietrza.

 

Zainteresowanie programem pojawiło się od samego początku. W ciągu pierwszych dwóch tygodni złożono około dwóch tysięcy wniosków, z czego najwięcej w najbardziej ludnych województwach – mazowieckim i śląskim.

 

Aby program Czyste powietrze mógł być efektywniej realizowany, rząd w 2019 r. zwrócił się do wszystkich gmin w Polsce z zachętą do włączenia się poprzez przyjmowanie i rozpatrywanie wniosków. Samorządy pozytywnie odpowiedziały na ten apel.

Pierwsze półtora roku realizacji programu pozwoliło także na ocenę jego efektywności. Do końca lutego 2020 r. złożono 118 tys. wniosków na kwotę przekraczającą 2,4 mld zł. Zwrócono uwagę, że można by jeszcze bardziej uprościć procedury wnioskowania oraz poprawić wydolność sieci dystrybucyjnej – tak, aby skrócić czas realizacji wniosków.

 

Na czym polegało uproszczenie? Wcześniej do wniosku o dofinansowanie trzeba było dołączyć sporo dokumentów, które teraz zastąpiono oświadczeniami. Zrezygnowano też z wymogu podawania we wniosku niektórych informacji technicznych, gdyż część wnioskodawców miała kłopot z ich wypełnieniem. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej został też zwolniony z weryfikowania dochodów beneficjentów programu. Ulepszeniem programu stała się możliwość ubiegania się o środki finansowe na pokrycie już zakończonej termomodernizacji, jeśli od jej zakończenia upłynęło nie więcej, niż sześć miesięcy. Innym ułatwieniem stała się możliwość starania o dotację na instalację fotowoltaiczną, podczas gdy wcześniej oferowana była jedynie preferencyjna pożyczka.

 

Nowinką wprowadzoną  10 czerwca 2020 r. stała się możliwość  składania wniosków o dofinansowanie w ramach programu Czyste powietrze poprzez internetowy serwis rządowy gov.pl, dostępna tylko dla tych osób, które posiadają tak zwany Profil zaufany. Osoby nieposiadające Profilu zaufanego w dalszym ciągu mogły wypełnić wniosek, znajdujący się na stronie odpowiedniego wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, a następnie wydrukować go na drukarce, podpisać i razem z załącznikami dostarczyć do siedziby WFOŚiGW lub do punktu przyjmowania wniosków na terenie swojej gminy.

 

Wprowadzone zmiany okazały się krokiem we właściwym kierunku. W październiku 2020 r. szef Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach Tomasz Bednarek stwierdził, że program cieszył się wówczas w województwie śląskim ogromnym zainteresowaniem.  Do połowy października 2020 r. w ramach Czystego powietrza złożonych zostało 173 tysiące wniosków w skali całego kraju, z czego katowicki WFOŚiGW otrzymał ich 22 tysiące. W ciągu 2020 r. najwięcej wniosków w województwie śląskim złożono w Rybniku.

 

Pozytywna zmiana w programie dla osób ubogich i gorzej zarabiających wprowadzona została 21 października 2020 r. Od tego dnia osoby te mogły wnioskować o podwyższoną kwotę dotacji, do 32 tys. zł, lub – w przypadku inwestycji obejmujących również montaż instalacji fotowoltaicznej – do 37 tys. zł. Uwarunkowane to zostało dochodem do 1960 zł w gospodarstwie osoby samotnej lub do 1400 zł na osobę w gospodarstwie wieloosobowym, poświadczonym zaświadczeniem z gminy o wysokości przeciętnego miesięcznego dochodu.

 

O tym, że z początkiem 2022 r. zajdą częściowe zmiany w zasadach programu Czyste powietrze, rząd informował już z wyprzedzeniem w maju. To właśnie wtedy minister klimatu i środowiska zapowiedział podniesienie progów dochodowych, co w zamyśle miało umożliwić wyższe dofinansowanie dla większej liczby osób. Wtedy też ogłoszono, że jedynie do końca grudnia 2021 r. możliwe będzie otrzymanie dotacji w programie Czyste powietrze na montaż nowego kotła opalanego węglem kamiennym. Ta ostatnia regulacja była pochodną zmian zapisanych w programie Polski Ład.

 

Rząd postanowił też w 2022 r. dodać kolejny komponent programu z myślą o osobach najuboższych, czyli tych, których średni miesięczny dochód nie przekracza 900 zł na osobę w rodzinie i gospodarstwie prowadzonym przez przynajmniej dwie osoby lub też 1260 zł w przypadku gospodarstw jednoosobowych. Zdecydowano się w takich przypadkach na udzielenie wsparcia finansowego nawet do 90 % kosztów inwestycji, jednak nie więcej niż 69 tys. zł.

 

Świadomość tego, że 2021 rok jest ostatnim, w którym można postarać się o dofinansowanie zakupu nowego kotła węglowego, podziałała zapewne mobilizująco na mieszkańców. Ale nie tylko to. Z początkiem 2022 r. wszedł w życie przymus wymiany tych źródeł ciepła, które są pozaklasowe lub posiadają ponad dziesięć lat. Przyczyniło się to do wzrostu liczby wniosków o dofinansowanie z programu Czyste powietrze, jakie w 2021 r. przyjął Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. O ile w pierwszym kwartale 2021 r. takich wniosków przyjęto 6 tysięcy, w drugim kwartale około 8 tysięcy, to w trzecim kwartale liczba wniosków osiągnęła 10,5 tysiąca.

 

W styczniu 2022 r. pojawiły się kolejne zapowiedzi zmian na lepsze w programie Czyste powietrze. Można do nich zaliczyć możliwość dofinansowania z Czystego powietrza także wtedy, gdy wnioskodawca korzysta także z tak zwanych gminnych programów parasolowych, w których nie staje się on właścicielem kotła do zakończenia okresu trwałości. Inną zapowiadaną zmianą stała się możliwość dłuższej realizacji inwestycji wymiany źródła ciepła w takim przypadku, kiedy powodem opóźnienia rozliczenia jest przesunięcia terminu przyłączenia dopływu gazu ziemnego przez firmę sprzedającą gaz.

 

Jak wynika z danych opublikowanych 25 stycznia 2022 r., do tego czasu od początku funkcjonowania programu złożono powyżej 384 tys. wniosków w skali całej Polski. Najwięcej, bo ponad 64,5 tys. wniosków pochodziło z terenu województwa śląskiego. Wnioskodawcy podpisali też ponad 307 tys. umów.

 

Najważniejszym efektem programu ma być nie tyle wygoda użytkowników nowo zamontowanych pieców, lecz to, co zawarte zostało w tytule programu –  odczuwalna poprawa jakości powietrza, jakim oddychamy.